Wysyłając pracownika z Polski za granicę, w zasadzie niezależnie czy w ramach podroży służbowej, czy delegowania, potwierdza się podleganie ubezpieczeniom społecznym i fakt odprowadzania składek od jego wynagrodzenia w Polsce poprzez zawnioskowanie online o wydanie zaświadczenia A1 do ZUS. Procedura sama w sobie jest prosta i przyjemna, jednak nie powinno to zmylić podmiotów delegujących. W niedawnym wyroku europejskiego Trybunału Sprawiedliwości przesądził on, że wycofanie takiego dokumentu stało się dużo łatwiejsze niż dotąd.
Wyrok w sprawie C 422/22 zapadł po pytaniu toruńskiego oddziału ZUS. Jest on nie tylko ważny, gdyż dotyczy właśnie polskiej sprawy, ale również dlatego, że polscy przedsiębiorcy przodują w delegowaniu pracowników w ramach UE, a co za tym idzie, polski ZUS wystawia ogromne ilości zaświadczeń A1.
Co badał unijny Trybunał
Wspomniana sprawa sądowa dotyczyła pytania, jaką procedurę należy zastosować w przypadku cofnięcia wystawionego dokumentu A1 przez tę instytucję, która go wystawiła. Delegując z Polski jest to ZUS. Innymi słowy, jak formalnie ma działać ZUS, jeśli uzna, że sytuacja objętą A1 inaczej wygląda w rzeczywistości, niż w twierdzi podmiot delegujący? Szczególnie często zdarza się to w praktyce w przypadku, gdy podstawą wydania A1 jest artykuł 13 Rozporządzenia 883/2004, który reguluje zasady podlegania ubezpieczeniom, gdy praca wykonywana jest w co najmniej dwóch państwach, czyli naprzemiennie.
Zaświadczenie A1 samo w sobie tylko potwierdza, że dana osoba jest ubezpieczona społecznie w państwie, w którym wydano zaświadczenie A1. Konsekwencją zaś jest, że od zarobków tej osoby, nawet za pracę wykonaną i innym państwie objętym koordynacją, nie odprowadza się już składek na ubezpieczenie społeczne. Jest to wyraz ogólnej zasady, że podlegać ubezpieczeniom społecznym i oskładkować wynagrodzenia może wyłącznie w jednym państwie (państwach unijnych, EOG lub Szwajcarii). Zasada ta uregulowana jest w art. 11 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Podczas gdy w ostatnich latach aktywnie zwracano się do Trybunału Sprawiedliwości o wytyczne dotyczące wniosków do instytucji wydających o wycofanie zaświadczeń A1 z instytucji innych państw członkowskich (np. chociażby sprawa Altun i inni, C-359/16, DRV Intertrans, C-410/21 i C 661/21), opisywane orzeczenie stanowi pierwszy przypadek, w którym Trybunał zajął się scenariuszem wycofania zaświadczenia A1 z inicjatywy instytucji, która je wydała.
W tej sprawie ZUS potwierdził podleganie ubezpieczeniom społecznym w Polsce, wydając zaświadczenie polskiemu przedsiębiorcy na okres realizacji usługi we Francji. ZUS jednak z urzędu, czyli sam z siebie, ponownie rozpatrzył sprawę i uznał, że jednak przedsiębiorca działał tylko we Francji, zatem w zakresie ubezpieczeń społecznych nie podlegał prawu polskiemu. Nie budziłoby to wątpliwości, gdyby toruński ZUS zastosował procedurę tzw. dialogu i koncyliacji ze swoim odpowiednikiem we Francji (URSSAF). Koncyliacja wymaga przed podjęciem decyzji o wycofaniu A1 skonsultowania się z odpowiednikiem ZUS innego państwa kwestii podlegania ubezpieczeniom społecznym danego pracownika. Tu jednak ZUS wycofał zaświadczenie A1 samodzielnie. Wprawdzie w obu instancjach sądy uznały, że ZUS nie mógł tak postąpić, jednak Sąd Najwyższy, rozpoznający skargę kasacyjną wniesioną przez ZUS, nabrał wątpliwości, czy prawo UE pozwala na wycofanie A1 bez dyskusji instytucji ubezpieczenia społecznego między sobą. Trybunał unijny to potwierdził.
Skutki wyroku TSUE
Oznacza to, że zaświadczenie A1 może zostać cofnięte z urzędu przez tę instytucję, która je wydała, w sytuacji gdy zmieniły się okoliczności sprawy brane pod uwagę przy wydawaniu tego zaświadczenia lub jeśli podane przez pracodawcę informacje okazały się nieprawdziwe. Według TSUE instytucja wystawiająca A1 musi mieć możliwość sprawdzania prawdziwości zawartych w A1 informacji a, w razie potrzeby, wycofania tego zaświadczenia.
Skutkiem tego orzeczenia i swobodnej decyzji polskiego ZUS co do wycofania A1 jest uznanie, że w okresie oddelegowana dana osoba nie podlegała systemowi zabezpieczenia społecznego w Polsce, jako kraju zamieszkania. Co ważne, taka decyzja ma skutek wsteczny i przez to bardziej komplikuje sytuację ubezpieczonego. Polski pracodawca powinien zatem zgłosić tę osobę do systemu zabezpieczenia społecznego w kraju wykonywania pracy i tam opłacić za nią zaległe składki. W skrajnym przypadku może jednak dojść do sytuacji, że pracownik nie będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym nigdzie…
Trybunał wskazał wprawdzie, że po wycofaniu zaświadczenia A1 ustawodawstwo właściwe w sytuacji danego pracownika powinno być ponownie określone. Wtedy w razie potrzeby powinna być wszczęta procedura koncyliacji i dialogu, czyli w przypadku konieczności wyjaśnienia wątpliwości między instytucjami państw członkowskich co do mającego zastosowanie ustawodawstwa. Zatem procedura konsultacyjna pomiędzy instytucjami może być wszczęta po wycofaniu zaświadczenia A1, gdy są wątpliwości co do tego gdzie dana osoba ma być ubezpieczona społecznie.
Uzyskanie dla swoich pracowników zaświadczeń A1 powoduje, że polscy przedsiębiorcy nie odprowadzają składek w krajach, w których praca jest wykonywana, co istotnie obniża koszty prowadzenia działalności. Po raz kolejny potwierdza się jednak, że w rzeczywistości to nie tyle uzyskanie, a utrzymanie zaświadczenia A1 jest prawdziwym wyzwaniem. Należy pamiętać, że wycofanie A1 ma formę decyzji ZUS, zatem i pracodawca i pracownik mogą się od niej odwołać, w czym chętnie Państwu pomożemy.
Zapraszamy na najbliższe szkolenia organizowane przez C&C Chakowski & Ciszek:
AKADEMIA PRACY TYMCZASOWEJ – PRAKTYKA RYNKU I URZĘDÓW (KLIKNIJ)
