Państwa objęte ruchem bezwizowym – terytorialny i formalny zakres stosowania

Zasady ruchu bezwizowego mają zastosowanie w odniesieniu do całego obszaru Schengen, który obejmuje obecnie 29 państw, w tym:

• państwa członkowskie UE: m.in. Niemcy, Francję, Polskę, Włochy, Hiszpanię, Szwecję czy Węgry;
• państwa stowarzyszone: Norwegię, Islandię, Szwajcarię i Liechtenstein;
• Bułgarię i Rumunię, które od 1 stycznia 2025 r. są pełnoprawnymi członkami strefy Schengen.

Istotne jest, że nie wszystkie kraje Unii Europejskiej należą do strefy Schengen. Przykładowo Irlandia oraz Cypr pozostają poza tym obszarem, co oznacza, że zasady ruchu bezwizowego na ich terytorium są odmienne i wymagają osobnej analizy.

Na czym polega zasada 90/180 dni?

Kluczowym mechanizmem prawnym w ramach ruchu bezwizowego jest tzw. zasada 90/180 dni. Określa ona, że cudzoziemiec może przebywać na terytorium państw strefy Schengen maksymalnie 90 dni w ciągu dowolnych, następujących po sobie 180 dni. W praktyce oznacza to, że:

• wszystkie pobyty w obrębie strefy Schengen sumują się – niezależnie od tego, czy dotyczą jednego państwa, czy kilku,
• liczenie odbywa się w sposób „kroczący”, tzn. każdego dnia należy analizować okres 180 dni wstecz i zsumować liczbę dni już wykorzystanych.

Ilustracja na przykładzie:

Obywatel Japonii, który przebywał przez 15 dni w Niemczech w styczniu, 15 dni we Francji w marcu, 23 dni w Polsce w kwietniu oraz 22 dni w Hiszpanii w maju, przed kolejnym wjazdem w czerwcu musi sprawdzić, ile dni wykorzystał w okresie od 180 dni wstecz do planowanego dnia wjazdu. Jeśli zsumowane pobyty dają 75 dni, oznacza to, że do wykorzystania pozostało mu 15 dni. Dalsze planowanie musi uwzględniać, że każdego kolejnego dnia „wypadają” najstarsze dni z kalkulacji, a przybywa nowszych.
Zasada ta dotyczy również posiadaczy wiz krajowych (typu D) – jeśli przemieszczają się oni poza granice państwa, które wydało im wizę, ich pobyt w innych krajach strefy traktowany jest jak krótki pobyt i również podlega limitowi 90 dni.

Warunki legalnego pobytu w ramach ruchu bezwizowego

Sama możliwość wjazdu bez wizy nie oznacza pełnej dowolności pobytu. Aby skorzystać z ruchu bezwizowego, cudzoziemiec musi spełnić konkretne wymagania, w szczególności:

• posiadać ważny paszport,
• wykazać cel i warunki planowanego pobytu,
• dysponować wystarczającymi środkami finansowymi,
• nie figurować w Systemie Informacyjnym Schengen jako osoba niepożądana,
• nie stanowić zagrożenia dla porządku publicznego, zdrowia ani stosunków międzynarodowych.

Niespełnienie któregokolwiek z tych warunków może skutkować odmową wjazdu lub, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w trakcie pobytu, konsekwencjami administracyjnymi, takimi jak zakaz wjazdu na terytorium państw strefy Schengen.

Kto może korzystać z ruchu bezwizowego?

Wykaz państw trzecich, których obywatele mogą wjeżdżać do strefy Schengen bez wizy, określony jest w aktach prawa unijnego. Zalicza się do nich m.in.:

• większość państw Ameryki Łacińskiej: Argentyna, Kolumbia, Kostaryka, Brazylia, Meksyk, Peru, Wenezuela;
• wybrane państwa Azji: Japonia, Korea Południowa, Tajwan, Singapur, Malezja;
• państwa Oceanii: Australia, Nowa Zelandia, Samoa, Tonga, Tuvalu;
• kraje Bałkanów: Albania, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina;
• niektóre państwa bliskowschodnie: Izrael, Zjednoczone Emiraty Arabskie;
• USA, Kanada, Gruzja, Mołdawia, Ukraina.

Ten wykaz może ulegać modyfikacjom, w szczególności w związku ze zmianami politycznymi, bezpieczeństwem granic czy praktyką państw członkowskich.

Czy ruch bezwizowy oznacza możliwość pracy?

Powszechne nieporozumienie dotyczy przekonania, że skoro cudzoziemiec może przebywać w strefie Schengen bez wizy, to może również podejmować legalną pracę. Jest to nieprawdziwe – sam fakt przebywania w ramach ruchu bezwizowego nie daje uprawnień do wykonywania pracy.
W poszczególnych państwach członkowskich obowiązują odrębne regulacje dotyczące legalizacji zatrudnienia. Polska przez wiele lat należała do grupy państw, które dopuszczały zatrudnianie obywateli państw objętych ruchem bezwizowym na takich samych zasadach jak posiadaczy wiz krajowych. To liberalne podejście uległo jednak zmianie w 2024 roku.

Praktyka stosowania ograniczeń – przypadek Kolumbii i państw Ameryki Łacińskiej

W latach 2024–2025 obserwujemy istotną ewolucję w polityce migracyjnej Polski wobec obywateli państw latynoamerykańskich. Choć formalnie nadal mogą oni wjeżdżać do strefy Schengen bez wiz, w praktyce pojawiły się ograniczenia stosowane selektywnie wobec tych cudzoziemców, których celem pobytu jest praca.

Wiosną 2024 r. funkcjonariusze Straży Granicznej zaczęli rutynowo odmawiać wjazdu osobom z Ameryki Łacińskiej, jeśli pojawiały się podejrzenia, że zamierzają podjąć pracę w Polsce w ramach ruchu bezwizowego. Efektem tego było zjawisko omijania granic Polski – cudzoziemcy zaczęli wybierać inne państwa UE jako punkt wjazdu, np. Hiszpanię czy Niemcy.
Kulminacyjnym momentem była decyzja Ambasady RP w Bogocie, która w sierpniu 2024 r. opublikowała komunikat, iż od 15 sierpnia obywatele Kolumbii przyjeżdżający do Polski w celu pracy będą musieli posiadać wizę. Powodem był przepis unijny umożliwiający państwom członkowskim wprowadzenie wyjątków od zwolnienia wizowego w przypadku osób podejmujących działalność zarobkową.

Problem podstawy prawnej i ograniczenia konstytucyjne

W polskim porządku prawnym obowiązek uzyskania wizy nie może być ustanawiany dowolnie. Decyzje administracyjne muszą mieć wyraźne umocowanie ustawowe. Oznacza to, że nawet jeśli unijne rozporządzenie pozwala na zaostrzenie zasad wjazdu, to jego implementacja w Polsce wymaga wprowadzenia przepisów wykonawczych – w szczególności rozporządzenia ministra.

W sierpniu 2024 r. komunikat ambasady nie miał jeszcze podstawy prawnej w postaci rozporządzenia, co powodowało stan niepewności prawnej i możliwe naruszenie zasady legalizmu. Dopiero w kolejnym roku pojawiła się możliwość formalnego ograniczenia prawa do pracy w ramach ruchu bezwizowego – przez ustanowienie wykazu państw, których obywatele nie mogą być zatrudniani bez uprzedniego uzyskania wizy.

Ruch bezwizowy a decyzje polityczne – mechanizm zależności

Analiza przypadku Kolumbii pokazuje, że decyzje w zakresie migracji mogą być podejmowane najpierw na poziomie politycznym, a dopiero później ubierane w odpowiednie ramy prawne. Polskie przepisy dopuszczają taki tryb działania, jednak pod warunkiem, że zostanie zachowana odpowiednia procedura legislacyjna.

W tym kontekście kluczowe znaczenie ma przepis przewidujący, że minister pracy – na wniosek ministra spraw wewnętrznych lub zagranicznych – może formalnie określić państwa, których obywatele nie mają prawa do wykonywania pracy w Polsce bez wizy. To narzędzie może zostać wykorzystane w razie potrzeby ograniczenia migracji zarobkowej w ramach ruchu bezwizowego – o ile zachowane zostaną wymogi konstytucyjne.

Co dalej z ruchem bezwizowym?

Ruch bezwizowy jest i pozostanie istotnym elementem europejskiej polityki migracyjnej. Umożliwia szybki i nieskomplikowany wjazd do UE obywatelom państw trzecich, jednak nie stanowi domyślnego prawa do pobytu długoterminowego ani do podejmowania pracy.
Zmiany w polskiej polityce wobec krajów latynoamerykańskich pokazują, że państwa członkowskie mogą, w granicach prawa unijnego i krajowego, wprowadzać ograniczenia, jeśli uznają to za konieczne z punktu widzenia porządku publicznego lub bezpieczeństwa.
W praktyce oznacza to, że cudzoziemcy – a także ich potencjalni pracodawcy – powinni śledzić nie tylko przepisy, ale również aktualne komunikaty urzędów konsularnych, praktykę Straży Granicznej i procesy legislacyjne, które mogą mieć bezpośredni wpływ na dopuszczalność zatrudnienia i długość pobytu.

Zapraszamy na najbliższe wydarzenia organizowane przez C&C Chakowski & Ciszek:
AKADEMIA PRACY TYMCZASOWEJ 2025 (KLIKNIJ)